Misverstanden. Ze ontstaan vaak en onbedoeld. Vaak kunnen misverstanden worden gecorrigeerd, maar soms hebben ze een catastrofaal effect.
Ze ontstaan altijd in samenwerkingsrelaties. In situaties waar twee of meer mensen met elkaar (moeten) communiceren. En precies dat ‘communiceren’ is wat dus vaak fout gaat.
Even opfrissen
We communiceren altijd! Ook als we niets zeggen, drukken we iets uit. Ik doel hier natuurlijk op de non-verbale communicatie, die het belangrijkste onderdeel uitmaakt van de gehele communicatie. In de ontwikkeling van de mensheid is de verbale communicatie, het gebruik van woorden, pas heel laat toegevoegd aan de al op uitgebreide schaal toegepaste non-verbale communicatie. Die non-verbale kant van de communicatie is aangeboren. We hoeven niet eerst te leren hoe je non-verbaal communiceert. Baby’s zijn heel goed is staat uit te drukken wat ze willen. Het zijn vooral emoties die ze duidelijk maken: tevredenheid, verdriet, boosheid,
etc. Hun gezichtsuitdrukkingen helpen nuance aan te brengen, die de ouders snel ‘verstaan’. Na een paar jaar vullen ze deze communicatie aan met woorden. Naarmate ze ouder worden nemen de woorden, de verbale kant, het steeds verder over. In ons volwassen leven letten we vooral op die verbale kant: wat mensen zeggen. Toch blijft de non-verbale communicatie meedoen. Die kun je niet uitzetten. Sterker, we controleren onbewust of dat ‘wat’ iemand zegt overeenkomt met hoe iemand ‘doet’. Zodra er een verschil is tussen die twee, merken we dat. Er klopt iets niet….
Onze non-verbale antennes staan immers ook voortdurend aan.
Samenwerken
Wanneer mensen in teams moeten samenwerken, speelt er ook een ander fenomeen. Mensen streven altijd naar veiligheid en vertrouwen. In nieuwe, vreemde situaties is het de primaire zorg om te overleven. Niet dat we nu direct aan levensbedreigende gevaren bloot staan, maar toch. Het mechanisme zorgt ervoor dat we ons niet direct open, kwetsbaar opstellen. Om goed samen te werken in een team is die openheid juist super belangrijk. Cruciaal om misverstanden te voorkomen. Veiligheid en vertrouwen kun je niet afspreken, die moeten groeien. Dat kost tijd. Een goede begeleiding op dit punt helpt het proces van groeiende openheid en dus van vertrouwen en veiligheid te bevorderen. Dat vraagt om zorgvuldig leiderschap. Leiderschap dat niet alleen oog geeft voor de taak of opdracht van het team, maar vooral ook voor het onderlinge vertrouwen en relaties. Niet alleen voor wat zich aan de oppervlakte afspeelt, maar vooral ook wat er in de onderstroom gebeurt. Aan de oppervlakte kunnen teamleden het snel eens zijn, op ‘papier’ klopt het allemaal. De echte betekenis ontstaat echter in de onderstroom. Daar blijkt of het veilig is en mensen werkelijk zeggen en ontvangen wat ze bedoelen.
Een voorbeeld
In projectteams kom ik dit vaak tegen. Startende teams die intensief moeten samenwerken en waar vaak ook nog tijdsdruk op zit. In een tweede of derde vergadering brengt iemand iets inhoudelijks in, waarbij aan de overkant een teamlid reageert door afkeurend met de ogen te draaien. Wat doe je als leidinggevende? Ga je dit negeren, of zeg je er iets van?
Negeren is in een dergelijk geval het begin van het einde van een goede samenwerking. Iedereen in het team merkt wat er gebeurt. Degene die iets inbrengt, kijkt de volgende keer wel uit om wat te zeggen. De rest merkt ook dat het niet ‘veilig’ is om je te uiten en de ‘dader’ komt er mee weg, doet het de volgende keer weer. Gevolg: het team gedraagt zich aan de oppervlakte netjes en beleefd, maar in de onderstroom woedt een strijd die onoplosbaar wordt. Uiteindelijk nemen teamleden afscheid, zelfs als ze fysiek aanwezig blijven….
Er in duiken
We zijn ons allemaal bewust van dergelijke onderstromen. Het is immers vooral de non-verbaal vorm van communiceren waarin zich dit manifesteert. En hier zijn we allemaal, van geboorte af, vaardig in. Helaas zien we dat het bij sommigen wat naar achteren is gedrukt door de verbale component, maar de aanwezigheid is er voortdurend. Zeker bij ‘gedoe’ worden we ons bewust van die kant van de communicatie. Helaas ontbreekt het bij veel mensen aan de subtiele vaardigheid om helend met dit aspect om te gaan, om respectvol te corrigeren en als team te leren op een diepere laag. Om op die manier het vertrouwen in elkaar en het gevoel van veiligheid te ervaren en jezelf volledig te kunnen uiten. Om als team maximaal van elkaars kwaliteiten en inbreng gebruik te maken. Om jezelf te overstijgen.